Czego szukasz?

Niebezpieczny upał

Promienie słoneczne mogą korzystnie wpływać na samopoczucie i poprawiać nastrój lub wywołać silny dyskomfort będący następstwem przegrzania. Tak różnorodne reakcje organizmu związane są z tym, że promieniowanie słoneczne jest czynnikiem fizycznym, który oddziaływuje na nasz ustrój poprzez swoją energię i dlatego nie jest nam obojętny.
     
     Wszystko zaczyna się od skóry
      Promienie słoneczne działają na skórę, której zadaniem jest chronić nas przed czynnikami zewnętrznymi. W celu ich szybkiego rozpoznawania w skórze znajdują się liczne zakończenia nerwowe tzw. receptory odbierające bodźce z otoczenia. Bodźce te drogą układu nerwowego przewodzone są do mózgu, z którego płyną impulsy nerwowe do narządów wewnętrznych czyli tzw. efektorów - mięśni i gruczołów. Jednocześnie w skórze znajduje się bardzo bogata sieć naczyń krwionośnych. Pod wpływem ciepła ulegają one rozszerzeniu, co powoduje zwiększenie przepływu krwi w skórze. Dzięki temu możliwa jest termoregulacja czyli utrzymywanie stałej temperatury ciała niezależnie od temperatury otoczenia. Przyczyniają się do tego skórne gruczoły potowe, które pod wpływem stymulacji nerwowej mogą wydzielać bardzo duże ilości potu. Zawarta w pocie woda parując z przekrwionej skóry pobiera z niej nadmiar ciepła, zapobiegając podwyższeniu temperatury ciała.
     
     Działanie słońca
      Działające na skórę ciepło słoneczne pobudza na drodze odruchowej gruczoły potowe do wydzielania potu w celu utrzymania stałej temperatury ciała. Wraz z potem tracimy jednocześnie wodę, sód, potas, chlorki i inne substancje mineralne i dlatego, aby mechanizm ten był skuteczny w czasie upalnych, słonecznych dni, konieczne jest uzupełnianie wody i elektrolitów np. pijąc regularnie wodę mineralną lub dowolny napój izotoniczny niezależnie od odczuwanego pragnienia. Nadmierne pocenie bez uzupełniania płynów powoduje szybko tzw. wyczerpanie cieplne organizmu związane z odwodnieniem. Pamiętajmy, że samo uczucie pragnienia nie jest dobrym wskaźnikiem stopnia odwodnienia, zwłaszcza u dzieci i osób starszych, bo one często pragnienia nie odczuwają od razu lub nie sygnalizują jego wyraźnie.
     
     Niebezpieczny udar cieplny
      W niektórych sytuacjach np. przy zbyt intensywnym działaniu ciepła na organizm człowieka (duże upały) lub przy pobycie w otoczeniu o wysokiej temperaturze i wilgotności (podczas pobytu w klimacie gorącym i wilgotnym lub w miejscu pracy – huta, kuźnia), dochodzić może w pewnym momencie do utrudnienia lub uniemożliwienia oddawania nadmiaru ciepła z ustroju do otoczenia. Następstwem jest podwyższenie temperatury ciała, a stan ten nazywamy udarem cieplnym. Czynnikami sprzyjającymi udarowi cieplnemu są również: zbyt grube ubranie utrudniające oddawanie nadmiaru ciepła oraz brak wody do picia.
     Na udar cieplny podatne są bardziej osoby otyłe, pijące dużo alkoholu (w tym i piwa), starsze i zniedołężniałe, zażywające niektóre leki np. środki przeciwcholinergiczne, przeciwhistaminowe, pochodne fenotiazyny, leki psychotropowe, narkotyki, a także niemowlęta i dzieci.
     Objawy udaru cieplnego są uzależnione od stopnia przegrzania ustroju. Chory jest osłabiony, ma trudności z chodzeniem, odczuwa nudności oraz wymiotuje, skarży się na silny ból i zawroty głowy, gorączkuje – niekiedy wręcz czuje, że „płonie”, akcja serca przyśpiesza do 150-160 uderzeń/ minutę, skóra staje się sucha, a nerki nie wydzielają moczu. Niekiedy dochodzi do zaburzeń świadomości, a także do utraty przytomności i drgawek. U niemowląt i dzieci narażonych na nadmiar ciepła bardzo szybko dochodzi do odwodnienia, które objawia się zmianą zachowania tj. maluch początkowo staje się marudny, a następnie apatyczny, pojawia się również: przyśpieszony oddech, zapadnięcie oczu i ciemiączka, suchość języka i błon śluzowych jamy ustnej, zagęszczenie śliny, marszczenie skóry na brzuszku w fałdy. Udar cieplny jest stanem zagrożenia życia i jest bezwzględnym wskazaniem do pilnego wezwania zespołu pogotowia ratunkowego.
     
     Leczenie udaru cieplnego zanim przyjedzie zespół pogotowia
      Najważniejszą sprawą jest przeprowadzenie lub przeniesienie chorego z udarem cieplnym do chłodnego, ocienionego i przewiewnego miejsca i położenie go. Jeśli jest ubrany, odzież należy rozluźnić i porozpinać. Korzystnie działają okłady z zimnej wody lub z lodu na czoło i klatkę piersiową lub zawijanie w mokre, zimne prześcieradło. Choremu przytomnemu podajemy co kilka minut chłodny, lekko osolony płyn do picia lub napój izotoniczny pamiętając, że nie wolno podawać mu żadnych leków przeciwgorączkowych, a także napojów lub środków z kofeiną oraz alkoholu. Jeśli chory jest nieprzytomny, ale oddycha i ma wyczuwalne tętno to układamy go w pozycji bezpiecznej, ustalonej na boku. Jeśli natomiast nie oddycha, wdrażamy postępowanie z zakresu pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia czyli sztuczne oddychanie i masaż serca aż do przyjazdu pogotowia ratunkowego.
     
     Udar słoneczny
      Udar słoneczny jest rodzajem udaru cieplnego spowodowanego bezpośrednim i długotrwałym działaniem promieni słonecznych na odsłoniętą głowę i kark. Najczęściej nie jest tak groźny dla życia jak udar cieplny, ale czasem może doprowadzić do wystąpienia obrzęku mózgu, zwłaszcza u małych dzieci oraz osób starszych, u których mechanizmy termoregulacji gorzej funkcjonują. Objawy udaru słonecznego to: ból i zawroty głowy, nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy kontrastujące z bladą i zimną skórą tułowia oraz kończyn. W ciężkich przypadkach występują drgawki, zaburzenia widzenia i świadomości, aż do utraty przytomności włącznie.
     Leczenie udaru słonecznego podobne jest do leczenia udaru cieplnego.
     
     Skurcze cieplne
      Mało kto zdaje sobie sprawę, że następstwem wysiłku fizycznego w wysokiej temperaturze otoczenia mogą być również kurcze cieplne mięśni, której pojawiają się wtedy, gdy osoba aktywna fizycznie pije w celu uzupełnienia płynów czystą wodę bez dodatku soli mineralnych, co prowadzi do względnego niedoboru sodu, potasu i magnezu i zaburzeń kurczliwości mięśni.
     Dla wyjaśnienia - kurcz mięśnia jest to mimowolny, nadmierny skurcz mięśnia powodujący często uczucie bólu. Należy odróżniać go od skurczu mięśnia, który polega na aktywnym skróceniu włókienek kurczliwych mięśnia pod wpływem impulsów z ośrodków nerwowych, co odczuwamy jako naturalną pracę mięśni.
     
     Kurcze cieplne mogą wystąpić np.:
     - u pracowników fizycznych na stanowiskach pracy o gorącym mikroklimacie,
     - u osób przebywających w gorącym i suchym klimacie, który sprawia, że pot szybko paruje,
     - u osób ćwiczących podczas upału.
     Dolegliwości pojawiają się nagle i zaczynają się od bolesnych kurczy mięśni kończyn. Później mogą dołączać się kurcze mięśni brzucha. Czynność serca, ciśnienie i oddech nie ulegają istotnym zmianom.
     Leczenie kurczy cieplnych polega na wypiciu osolonej wody lub lepiej płynu izotonicznego, co powoduje szybkie ustępowanie dolegliwości. Profilaktyka kurczy cieplnych obejmuje picie w czasie wysiłku fizycznego podczas upału wody lekko osolonej lub z dodatkiem Gastrolitu (preparatu do doustnego uzupełniania niedoborów elektrolitowych, dostępnego w aptece bez recepty) albo napojów izotonicznych.
     
     Jak zapobiegać powikłaniom cieplnym?
      Znając zagrożenia związane ze zbyt intensywnym działaniem ciepła i słońca, możemy starać się uchronić przed przykrymi skutkami przegrzania. I tak, w czasie upałów:
     - ubierajmy się w lekką i przewiewną odzież z naturalnych włókien, które gwarantują właściwą cyrkulację powietrza,
     - koniecznie nośmy na słońcu nakrycia głowy w jasnych kolorach, które chronią głowę przed promieniami słonecznymi i przegrzaniem. Uwagę na to muszą zwracać szczególnie rodzice niemowląt i małych dzieci, których główki często są jeszcze słabo owłosione,
     - zaopatrzmy się w dużą ilość wody mineralnej wysokozmineralizowanej (bo jest ona bogata w minerały) lub jeszcze lepiej - napojów izotonicznych, które uzupełniają podstawowe minerały, herbaty, mięty lub innych naparów ziołowych. unikajmy natomiast napojów słodkich i gazowanych, bo wzmagają one jeszcze bardziej pragnienie do picia,
     - zwróćmy uwagę na odpowiednią wentylację i klimatyzację pomieszczeń, w których przebywamy – zarówno w domu, jak i w pracy.
     - słuchajmy prognozy pogody i unikajmy ciężkiej pracy oraz innego wysiłku fizycznego (np. forsowny marsz, bieganie, ćwiczenia fitness lub ćwiczenia na siłowni) w wysokiej temperaturze otoczenia lub przy niedostatecznej wentylacji,
     - unikajmy długotrwałej, bezpośredniej ekspozycji na słońce – dotyczy to szczególnie niemowląt, dzieci i osób starszych.

lek. med. Ewa Pakuła #15413#