Osteoporoza - podstępna choroba

W ciągu ostatnich 20 lat gwałtownie wzrosło zainteresowanie osteoporozą, schorzeniem związanym ze stopniowym ubywaniem wapnia z kości. Osteoporozę można zdefiniować jako chorobę charakteryzująca się małą masą kostną i zaburzeniami mikroarchitektury tkanki kostnej, które zwiększają kruchość kości i w konsekwencji zwiększają ryzyko złamań.
     Ilość tkanki kostnej i jej gęstość zmieniają się w zależności od wieku i stanu zdrowia. Około 35 roku życia gęstość mineralna kości (BMD – bone mineral density) osiąga najwyższą wartość, po czym stopniowo wraz z wiekiem zmniejsza się. U mężczyzn ubytek wapnia z kości utrzymuje się na stałym poziomie przez cały czas, natomiast u kobiet przyspiesza się w okresie pierwszych 10 lat po menopauzie. Istnieje oczywiście wiele dodatkowych czynników zwiększających ryzyko osteoporozy.
     
     Czynniki zwiększające ryzyko osteoporozy kości:
     1. Wiek powyżej 40 lat.
     2. Menopauza (zwłaszcza wczesna tj. przed 45 rokiem życia).
     3. Przebyte w ostatnich latach złamania kości.
     4. Niedobór wapnia w diecie.
     5. Unikanie słońca, które pobudza wytwarzanie witaminy D3 w organizmie.
     6. Siedzący tryb życia, w którym brak jest ruchu i gimnastyki.
     7. Stwierdzone zachorowania na osteoporozę wśród najbliższej rodziny.
     8. Szczupła budowa ciała.
     9. Palenie papierosów.
     10. Picie dużej ilości kawy, herbaty lub coca-coli (więcej niż dwie filiżanki dziennie).
     11. Nadużywanie alkoholu.
     12. Zażywanie długotrwałe ( w przeszłości lub obecnie) leków sterydowych np. encorton, leków przeciwpadaczkowych, hormonów tarczycy, leków zobojętniających na zgagę.
     
     Uwaga! Jeśli stwierdzasz u siebie obecność co najmniej połowy z powyższych czynników ryzyka to uważaj. Jesteś zagrożona(y) osteoporozą.
     
      Osteoporoza rozwija się przez wiele lat bezobjawowo. Zwykle pierwsze dolegliwości pojawiają się wtedy, gdy choroba jest już zaawansowana. Mogą to być bóle kręgosłupa lub stawów, obniżenie wysokości ciała związane ze zmianą kształtu pleców na skutek zapadania się odwapnionych trzonów kręgów (charakterystyczna zgarbiona sylwetka z głową wysuniętą do przodu) lub złamanie kości. Dlatego w pełni uzasadnione jest określanie tej choroby mianem "podstępnej". Złamania kości związane z osteoporozą częściej występują u kobiet i dotyczą przede głównie kości udowej, trzonów kręgów i kości promieniowej w okolicy nadgarstka. Najbardziej zagrożone są kobiety w okresie przekwitania tj. menopauzy, ponieważ na skutek długotrwałego niedoboru hormonów żeńskich dochodzi u nich do przyspieszonego odwapniania kości. Szacunkowe ryzyko tych złamań wynosi po 50 roku życia: dla kobiet 39,7%, a dla mężczyzn 13,1%. Natomiast w grupie kobiet po 80 roku życia częstość złamań radykalnie wzrasta i powikłanie to dotyczy około 60 procent kobiet po osiemdziesiątce.. Najgroźniejsze są złamania szyjki kości udowej, które prowadzą do inwalidztwa.
      W celu dokładnej oceny zawartości minerałów w kościach stosuje się obecnie nowoczesną metodę - densytometrię, która ocenia gęstość mineralną kości (BMD). Gęstość mineralną kości wyraża się w odchyleniach standartowych (OS) w odniesieniu do opracowanej wcześniej przez WHO populacji referencyjnej. Wartości te określa się jako wskaźnik T (T-score). Zgodnie z definicją WHO osteoporozę rozpoznaje się w przypadku wskaźnika T mniejszego niż 2,5 OS od wartości średniej dla młodych zdrowych osób. Rozpoznanie ciężkiej osteoporozy dotyczy osób z osteoporozą, u których stwierdza się ponadto złamania patologiczne. Osteopenia odnosi się natomiast do wartości między 1 a 2,5 OS poniżej średniej dla młodych zdrowych osób. Pomiar BMD jest aktualnie najbardziej użytecznym wskaźnikiem indywidualnego ryzyka złamań. Im niższa jest jego wartość tym większe jest ryzyko złamania kości.
     
     Profilaktyka i leczenie
      Najważniejszym celem zapobiegania i leczenia osteoporozy jest ograniczenie częstości złamań kości. Do działań profilaktycznych zalicza się więc zmianę nawyków żywieniowych, zwiększenie aktywności fizycznej, ograniczenie palenia tytoniu i spożywania alkoholu oraz podawanie preparatów wapnia i witaminy D3. Ważne jest również zmniejszenie częstości upadków u osób w starszym wieku, np. przez usunięcie z otoczenia przedmiotów stwarzających ryzyko upadku oraz unikanie leków nasennych i uspokajających.
     
     Dzienne zapotrzebowanie organizmu na wapń i witaminę D3 (ilości optymalne)
     
     Grupa wiekowa Wapń (mg) Witamina D3 (j.m.)
     Dzieci 800 -1200 400
     młodzież 1200 400
     dorośli 1000 200
     kobiety w ciąży i karmiące 1200 - 1500 400
     kobiety po menopauzie 1500 400
     osoby po 65 roku życia 1200 - 1500 400
     
     
      Leczenie osteoporozy jest wielokierunkowe. Obejmuje stosowanie leków zwiększających gęstość kości tzw. bifosfonianów III generacji czyli alendronianu sodu oraz niekiedy hormon kalcytoninę Podaje się również preparaty wapnia wraz z witaminą D3. Dodatkowo, u kobiet po menopauzie ważne jest uzupełnianie niedoborów estrogenów jako tzw. hormonalna terapia zastępcza. Oczywiście leczenie to należy łączyć z regularnymi ćwiczeniami fizycznymi.
      Obciążenie mechaniczne kośćca zwiększa aktywność osteoblastów (komórek kościotwórczych) i masę kostną oraz zwalnia proces ubytku kości w każdym wieku. Efekt ten jest jednak bardziej widoczny w młodym wieku, natomiast słabiej jest wyrażony – w wieku zaawansowanym. Nawet jeśli u osób starszych wpływ ćwiczeń na gęstość kości jest niewielki, niezaprzeczalne są korzyści związane z układem krążenia. Najefektywniejsze dla kości są ćwiczenia z obciążeniem i ćwiczenia kombinowane, ponieważ wtedy na kościec działają siły o dużej zmienności. Pożyteczne są również marsze i spacery. Korzystnie wpływają również ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu.
     
     Leki antyresorpcyjne
     1. Hormonalna terapia zastępcza – u kobiet po menopauzie udowodniono korzystny wpływ podawania estrogenów na gęstość kości oraz zmniejszenie liczby złamań szyjki kości udowej. Na pewno należy hormonalną terapię zastępczą kontynuować co najmniej przez 10 lat. Nie wiadomo jednak jak w ogóle długo powinno trwać to leczenie, aby jego wpływ na kości był trwały.
     2. Wapń – u kobiet po menopauzie dzienna suplementacja 1000 mg wapnia (lub więcej) spowalnia tempo ubytku masy kostnej. Preparaty wapnia można łączyć z witaminą D i ćwiczeniami fizycznymi.
     3. Bifosfoniany – są analogami pirofosforanów. Mechanizm ich działania nie jest dokładnie poznany, ale wiadomo, że hamują one proces resorpcji kości przez osteoblasty (komórki kościogubne). Jako pierwszy w leczeniu stosowano etidronian dwusodowy. Lek podaje się cyklicznie wraz z wapniem. W czasie terapii etidronianem istnieje ryzyko wystąpienia zaburzeń mineralizacji kości pod postacią osteomalacji (czyli rozmiękania kości). Objawy te są uzależnione od dawki leku i czasu trwania leczenia. Obecnie znaczne zainteresowanie wzbudził bifosfonian III generacji – alendronian sodowy. Działa wybiórczo antyresorpcyjnie i nie powoduje zaburzeń mineralizacji. Na podstawie badań naukowych stwierdzono, że już po roku stosowania alendronianu uzyskuje się przyrost gęstości mineralnej lędźwiowego odcinka kręgosłupa o około 5 procent, a kości udowej w okolicy krętarza o około 4,7 procenta. Przekłada się to na zmniejszenie częstości złamań kości już w czasie pierwszego roku terapii. Natomiast po upływie trzech lat stosowania alendronianu ryzyko złamania szyjki kości udowej zmniejsza się o 51 procent. Alendronian należy przyjmować rano na czczo popijając czystą wodą., po czym przez 30 minut nie wolno kłaść się, aby nie podrażnił przełyku.
     4. Kalcytonina – jest hormonem hamującym działanie osteoklastów. W wyniku tego następuje przejściowe zwiększenie gęstości kości. Kalcytonina podawana w iniekcjach wywołuje różne objawy uboczne: nudności, zaczerwienie twarzy, dreszcze, objawy grypopodobne. Istnieje również postać donosowa tego leku. Korzystny wpływ kalcytoniny na kościec wymaga jeszcze obserwacji. Kalcytonina podawana w iniekcjach działa również przeciwbólowo, stosuje się ją w złamaniach trzonów kręgów lub przy zmianach nowotworowych kości.
     5. Witamina D3 – u osób starszych przebywających w mieszkaniach stwierdza się często niedobór witaminy D3, który stymuluje resorpcje wapnia z kości. Dlatego zaleca się podawanie preparatów tej witaminy w dawkach fizjologicznych tj. do 1000 j.m./dobę. Witamina ta zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach. Witaminę D3 należy podawać wraz z wapniem.
     Aby móc skutecznie zapobiegać lub leczyć osteoporozę należy uświadomić sobie konieczność poddania się badaniu densytometrycznemu kości, dzięki któremu chorobę tą się wykrywa. Na badanie takie powinna zgłosić się każda kobieta po 50 roku życia. Jednocześnie należy pamiętać, że leczenie osteoporozy musi trwać długo, aby przyniosło oczekiwane korzyści.
     
    Przeczytaj również: Zapalenie stawów

lek. med. Ewa Pakuła - "Bez Recepty" - 10-11/2001 #13107#