Czego szukasz?
Alergia na leki
Nadwrażliwość na leki jest zjawiskiem złożonym i zmiennym, ponieważ tylko w części są to typowe reakcje alergiczne przebiegające z udziałem układu odpornościowego. W pozostałych przypadkach są to reakcje przebiegające bez udziału tego układu lub spowodowane defektem albo niedoborem jakiegoś enzymu. Ocenia się, że nadwrażliwość na leki stanowi około 25 procent wszystkich powikłań polekowych. Trzeba też pamiętać, że wiele leków może wywoływać podobne odczyny polekowe. Z drugiej zaś strony jeden lek może dawać różne objawy nadwrażliwości.
Do leków, które najczęściej uczulają należą preparaty białkowe np. surowice odpornościowe, hormony i antybiotyki. Antybiotyk - penicylina podawana w zastrzykach może być przyczyną groźnych dla życia objawów alergicznych. Z tego też powodu stosowana jest obecnie sporadycznie. Działanie uczulające mogą dawać również leki o prostej budowie chemicznej np. sulfonamidy, salicylany, związki jodu, leki przeciwbólowe oraz te, które stosowane są na skórę w postaci maści lub kremów. Należy pamiętać, że uczulenie mogą również wywołać składniki pomocnicze zawarte w tabletce lub maści np. konserwant czy barwnik. Wystąpienie objawów alergii nie zależy od drogi podania leku, ale po podaniu pozajelitowym reakcje są bardziej burzliwe. Osoby z chorobami alergicznymi są bardziej podatne na uczulenie na leki.
Reakcje polekowe mogą wywoływać różnorodne objawy chorobowe, jednak najczęstszym objawem uczulenia na lek są zmiany skórne:
- Pokrzywka - cechują ją swędzące bąble oraz obrzęki naczynioruchowe. Jeśli obrzęk ten obejmuje twarz, to powoduje zniekształcenie jej zarysów, a jeśli drogi oddechowe, to może prowadzić do duszności. Bąble utrzymują się kilka-kilkanaście godzin, jednocześnie mogą pojawiać się nowe. Pokrzywkę mogą wywołać np. aspiryna, ampicylina.
- Wysypki plamisto-grudkowe - są bardzo częstym, obok pokrzywki, odczynem skórnym polekowym. Pojawiają się zwykle po kilku dniach stosowania leku. Klasycznym przykładem jest wysypka po ampicylinie lub sulfonamidach.
- Rumień wielopostaciowy - zdarza dość często. Wykwitami są dobrze odgraniczone rumienie o różnych kształtach, które obejmują głównie kończyny górne i dolne, rzadziej tułów. Mogą utrzymywać się na skórze do kilku tygodni. Pojawia się po penicylinach lub sulfonamidach.
- Wyprysk kontaktowy - charakteryzuje się obecnością grudek, pęcherzyków i rumienia. Rozwija się najczęściej pod wpływem kontaktu skóry z lekiem uczulającym.
- Wyprysk podudzi - rozwija się u osób starszych lub z żylakami kończyn dolnych. Często towarzyszą im owrzodzenia podudzi. Wyprysk ten utrzymuje się przez wiele lat, a lekami uczulającymi są często środki stosowane do leczenia zmian żylakowych lub owrzodzeń np.: neomycyna, balsam peruwiański, olejki eteryczne, propolis, rywanol, lanolina, anestezyna, detreomycyna.
- Wyprysk układowy - przybiera dwie formy. Może obejmować wyłącznie stopy i ręce, na których pojawiają się liczne pęcherzyki lub obejmuje okolicę pośladków, gdzie rozwija się stan zapalny skóry.
Innymi objawami uczuleń na leki są:
- napad astmy oskrzelowej – najczęściej wywoływany jest przez leki przeciwzapalne zwłaszcza aspirynę.
- alergiczny nieżyt nosa bardzo często współistnieje z astmą oskrzelową.
- zapalenie spojówek objawiające się ich przekrwieniem i obrzękiem. Na szczęście dolegliwości te nie stanowią zagrożenia dla oczu. Wywołane są często przez leki okulistyczne w kroplach: antybiotyki (neomycyna, gentamycyna), leki przeciwjaskrowe (beta-blokery), a także ich konserwanty.
Czasem na skutek alergii polekowej dochodzi do zmian w morfologii krwi. Anemia polekowa może być wywołana m.in. przez duże dawki penicyliny, alfametyldopę, chinidynę i cefalosporyny. Spadek liczby płytek krwi może być następstwem stosowania np. sulfonamidów, chininy, chinidyny, heparyny, soli złota, paracetamolu i propylotiouracylu - leku przeciwtarczycowego. Do obniżenia liczby białych krwinek może prowadzić podawanie fenotiazyny, sulfonamidów, piramidonu, tiouracylu i niektórych leków przeciwdrgawkowych.
Do reakcji ogólnoustrojowych zalicza się wstrząs i gorączkę polekową.
Wstrząs albo zapaść jest rzadkim, ale bardzo niebezpiecznym odczynem polekowym. Główną przyczyną wstrząsu są iniekcje leków, a objawy mogą wystąpić już w trakcie zastrzyku. W Polsce wstrząsy występowały przede wszytkim po iniekcjach penicyliny, ale zdarzały się także po rentgenowskich środkach cieniujących, pyralginie, pabialginie i dekstranie.
Gorączka polekowa występuje po upływie około 7 dni od podania leku. Może jej towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych, bóle stawów i wysypka na skórze. Leki które mogą ją wywołać to: antybiotyki, leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, karbamazepina, barbiturany, propranolol, tiouracyl, allopurinol.
Warto wspomnieć, że niektóre leki (np. tetracykliny, sulfonamidy, tiazydy, dziurawiec) mogą również uczulać skórę na światło słoneczne, co powoduje powstawanie silnie przebarwionych plam lub wysypki na skórze wystawionej na działanie słońca.
Stosując leki, które mogą uczulać, lekarz zawsze musi zapytać chorego czy dany lek już przyjmował i czy nie jest nań uczulony tzn. czy po jego zażyciu wystąpiły niepokojące objawy. Jeśli nie ma pewności, że chory nie jest uczulony na lek np. penicylinę, to należy wykonać najpierw próbę uczuleniową. Inną bezpieczniejszą możliwością jest zalecenie pacjentowi leku z innej alternatywnej grupy terapeutycznej. Istotne jest zbieranie informacji w kartach chorobowych o ewentualnych odczynach polekowych tak, aby zminimalizować w przyszłości ryzyko niekorzystnej reakcji organizmu na lek.
Leczenie odczynów polekowych jest uzależnione od objawów, które wystąpiły u chorego. Najważniejsze jest natychmiastowe odstawienie nietolerowanego leku i podanie środków odczulających. Najczęściej są to leki przeciwhistaminowe, ale czasem trzeba podać silniej działające glikokortykosterydy. We wstrząsie trzeba natychmiast wdrożyć postępowanie przeciwwstrząsowe. Jeśli choroba podstawowa wymaga dalszego leczenia, to lekarz zaleca inny alternatywny preparat.
Najlepszą metodą ograniczania liczby odczynów polekowych byłoby utrudnienie dostępu do preparatów mniej bezpiecznych. Jest to niestety niemożliwe, dlatego każdy z nas powinien zawsze zastanowić się przed zastosowaniem kolejnego leku, zwłaszcza samodzielnym, czy jest on konieczny.
Pamiętaj, że:
1. Doustne podawanie leków jest bezpieczniejsze od podawania dożylnego lub domięśniowego albo od smarowania lekiem skóry.
2. Jednorazowe podanie leku jest lepiej tolerowane niż dłuższa terapia.
3. Jeśli leczenie ma trwać jakiś czas, to bezpieczniejsza jest terapia ciągła danym lekiem niż przerywana.
4. dzieci i osoby starsze są znacznie mniej narażone na odczyny polekowe, niż ludzie w średnim wieku.
5. Mężczyźni rzadziej uczulają się na leki niż kobiety.
6. Osoby zdrowe są mniej narażone na odczyny polekowe niż osoby: ciężko chore, wymagające leczenia wieloma lekami, z upośledzoną czynnością wątroby lub nerek albo alkoholicy.
7. Czasem uczula nie lek, ale jego pochodna powstała w organizmie lub substancja obojętna dodana do danej postaci leku.
Jeśli po przyjęciu dawki leku obserwujesz u siebie niepokojące objawy, to jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem i nie zażywaj kolejnej porcji leku.
lek. med. Ewa Pakuła - "Dbam o zdrowie" - czerwiec 2003 #14908#